Nawigacja
Kontakt
Pl. Dominikański 2
50-159 Wrocław
tel – centrala: +48 (71) 726 1226
Odwiedź nas:
Rys historyczny
tekst: Adrian Porwich
Krypta w architekturze sakralnej
Pierwotnie podziemne, sklepione pomieszczenie pod prezbiterium kościoła, określane mianem krypty, mieściło grób świętego lub służyło przechowywaniu relikwii. Z czasem kościelne krypty stały się miejscem pochówku duchownych i dostojników świeckich – w szczególności fundatorów i dobrodziejów kościoła lub klasztoru. Było to związane ze średniowieczną praktyką grzebania zmarłych w kościołach, która stała się powszechna pomimo przepisów prawa kościelnego, wydawanych od wczesnego średniowiecza aż po okres kontrreformacji, które zasadniczo zakazywały pochówków wewnątrz kościoła.
Badania archeologiczno-architektoniczne w latach 60. XX wieku
Po zakończeniu zasadniczego etapu odbudowy kościoła św. Wojciecha ze zniszczeń wojennych, trwającego w latach 1953-1955, przeprowadzono pierwsze istotne powojenne badania archeologiczne w 1956 roku. Jednakże przeprowadzone prace miały stosunkowo wąski zakres, bowiem były ograniczone do dokonania wykopu wzdłuż ściany północnej prezbiterium i odsłonięcia baz półfilarów przyściennych. Natomiast badania archeologiczne, prowadzone w pobliżu kościoła w latach 1960-1961, przyczyniły się do poszerzenia wiedzy na temat średniowiecznej zabudowy w otoczeniu klasztoru dominikanów.
Jednakże kluczowe znaczenie dla poznania wczesnych etapów budowy kościoła św. Wojciecha miały badania archeologiczno-architektoniczne, które były prowadzone w latach 1966-1968 pod kierunkiem prof. Edmunda Małachowicza. Szeroko zakrojone prace archeologiczne objęły wykonanie licznych wykopów na zewnątrz i wewnątrz prezbiterium, a także we wnętrzu transeptu i nawy. W ich efekcie odkryto wiele fragmentów architektonicznych z różnych okresów przebudowy świątyni – od 1. połowy XIII w. do końca XV w.
Na szczególną uwagę zasługują odkryte relikty najstarszego kościoła klasztornego dominikanów z 1. poł. XIII w. – między innymi prostą ścianę wschodnią starszego prezbiterium, posadzki z polepy wapiennej i relikty ściany nieistniejącej romańskiej krypty pod prezbiterium. W trakcie badań odsłonięto również fragmenty pochodzące z okresu budowy korpusu nawowego w latach 60. i 70. XIII w. – między innymi półfilary przyścienne w nawie i półfilar narożny w transepcie, pozostałości posadzki z płytek ceramicznych, a także pozostałości polichromii ścian wnętrza w transepcie. Ponadto odkopano i zrekonstruowano fragment krużganka klasztornego pod wschodnią częścią prezbiterium, wzniesionego w latach 1295-1330, a także odkryto relikty czternastowiecznego lektorium w postaci dwóch filarów i połączono krypty w podziemiach prezbiterium, transeptu i kaplicy bł. Czesława.
Dawna krypta romańskiego kościoła św. Wojciecha
Badania architektoniczne, przeprowadzone w latach 60. XX wieku, pozwoliły na stwierdzenie znaczącego zróżnicowania poziomów nawy i prezbiterium pierwszego kościoła klasztornego dominikanów wrocławskich – powstałego w latach 20. i 30. XIII wieku.
W literaturze wskazuje się, że romańska świątynia posiadała płytką, częściowo zagłębioną kryptę w części zachodniej prezbiterium – prawdopodobnie pod przęsłem przylegającym do arkady tęczowej. Analogii dla pierwszej poświadczonej krypty kościoła św. Wojciecha poszukiwano w krypcie dominikańskiego kościoła Świętej Trójcy w Krakowie, która jednakowoż znajduje się we wschodniej części prezbiterium krakowskiej bazyliki. Z kolei nietypowa lokalizacja krypty bywa traktowana jako intencjonalne nawiązanie do krypty franciszkańskiego kościoła św. Jakuba we Wrocławiu, która była umiejscowiona w zachodniej części chóru i stanowiła prawdopodobne miejsce pochówku księcia Henryka II Pobożnego.
Niewykluczone, że krypta nie powstała równocześnie z budową kościoła klasztornego, ale została wtórnie wbudowana we wzniesione wcześniej prezbiterium. Nierozstrzygnięta pozostaje również kwestia funkcji romańskiej krypty, która zapewne pełniła funkcje liturgiczne i pochówkowe, a przypuszczalnie mogła stanowić oprawę grobu bł. Czesława.
Krypta romańskiego kościoła św. Wojciecha nie zachowała się do współczesności i mogła zostać zburzona w trakcie budowy gotyckiego prezbiterium na przełomie XIII i XIV wieku albo podczas wznoszenia kaplicy loretańskiej w 1681 roku.
Niedostępne krypty kościoła św. Wojciecha
Pod kaplicą św. Józefa znajdują się dwie krypty, które prawdopodobnie powstały w okresie przebudowy kościoła pomocniczego na początku XVIII wieku. Należy jednak zaznaczyć, że pierwsze pochówki zakonne w podziemiach tzw. polskiego kościoła zostały poświadczone jeszcze w 1633 roku. Pierwsza przestrzeń w podziemiach kościoła powstała jako krypta rodzinna fundatora przebudowy – kupca winnego Petrusa Zerbsta. W trakcie prac restauratorskich epitafium małżeństwa Zerbstów zostało przeniesione do krypty loretańskiej i wmurowane w jej południową ścianę. Natomiast druga krypta była miejscem pochówku braci z wrocławskiego konwentu dominikanów.
Niedostępna pozostaje również krypta Trójcy Świętej, mieszcząca się pod północnym ramieniem transeptu, która powstała w 1662 roku z inicjatywy Margarete von Hellenfeld – z domu Oderwolff.