Ściany boczne kaplicy zostały wyłożone marmurem i udekorowane dwoma okazałymi obrazami na płótnie. Ich autorem był Johann Franz de Backer – pochodzący z Antwerpii nadworny malarz księcia biskupa wrocławskiego Franza Ludwig von Pfalz-Neuburg. Autorstwo flamandzkiego artysty, któremu w 1725 r. dominikanie powierzyli zadanie wykonania dwóch płócien, poświadczają sygnatury umieszczone obok herbów fundatorów.
Po lewej stronie mensy ołtarzowej umieszczono obraz, którego powstanie sfinansował królewicz Konstanty Sobieski – syn króla Jana III Sobieskiego. Malowidło ukazuje cud wskrzeszenia utopionego dziecka przez bł. Czesława. Jest to scena stosunkowo często wykorzystywana w ikonografii błogosławionego.
Drugi z obrazów, które w latach 1725–1726 wykonał Johann Franz de Backer, przedstawia chrzest dostojnika tatarskiego, którego nawrócenie miało być bezpośrednią zasługą bł. Czesława.
Wprawdzie legenda błogosławionego wspomina jedynie o konwersji pogańskiego wodza i milczy na temat udzielenia mu chrztu przez wrocławskiego przeora, ale jest to motyw wykorzystywany w ikonografii bł. Czesława i podkreślający skuteczność jego misji głoszenia Słowa Bożego. Przedstawienie Czesława jako misjonarza i chrzciciela Mongołów, ukazywanych pod postacią Turków i Tatarów z przełomu XVII i XVIII wieku, podkreślało przede wszystkim triumf wiary i Kościoła katolickiego nad niewiernymi i heretykami, a zatem stało się wyrazem idei kontrreformacyjnych.
Fundatorem obrazu był Johann Anton von Schaffgotsch – hrabia Świętego Cesarstwa Rzymskiego (Reichsgraf) i starosta generalny Śląska.
Pomiędzy środkową parą kolumn a kolumnami narożnymi umieszczono płaskorzeźbione alabastrowe płyciny – pokryte złotą farbą i otoczone profilowanymi ramami z marmuru. Na obu płycinach przedstawiono sceny starotestamentalne, które oddano w sposób niezwykle szczegółowy.
Po lewej stronie przedstawiono proroka Eliasza zsyłającego ogień na wojska Ochozjasza, króla Izraela. Chorujący Ochozjasz, zwrócił się z prośbą o pomoc do kapłanów Belzebuba, boga Ekronu, a następnie skierował swoich żołnierzy przeciwko prorokowi Eliaszowi, który upomniał go za odstępstwo od Boga Izraela (2 Krl 1, 1-18).
Na prawej płycinie zilustrowano scenę z Księgi Liczb – bunt Koracha, Datana i Abirama przeciw Mojżeszowi i Aaronowi (Lb 16, 1-35). Przedstawienie skupia się na karze wymierzonej przez Boga – pochłonięciu buntowników przez rozstępującą się ziemię i zesłany z nieba ogień.
W obu scenach istotną rolę odgrywa motyw ognia, który łączy się z postacią bł. Czesława i cudownym ocaleniem wrocławskiego zamku. Zarazem postać patrona kaplicy, ukazanego jako wzór wiary i nadziei, stoi w kontraście do postawy Ochozjasza i Koracha, którzy mieli stanowić antywzory dla wiernych.
Ponad mensą ołtarzową umieszczono bogato zdobiony sarkofag bł. Czesława, który jest centralnym punktem kaplicy. Alabastrowy grobowiec oraz wykonane z tego samego materiału elementy wystroju wnętrza wykonał Georg Leonhard Weber, rzeźbiarz ze Świdnicy.
Dekorację tworzy szesnaście płaskorzeźbionych scen z życia błogosławionego. Na każdej z dłuższych ścian dolnej części sarkofagu i jego wieka rozmieszczono po trzy sceny, podczas gdy krótsze boki mieszczą po jednej scenie. Sceny zdobiące frontową ścianę dolnej części sarkofagu (kolejno od lewej strony) to:
Na krótszych ścianach w dolnej partii tumby przedstawiono sceny związane z przybyciem bł. Czesława do Wrocławia:
Natomiast na tylnej ścianie sarkofagu ukazano wydarzenia związane z najazdem tatarskim:
Na wieku sarkofagu przedstawiono pozostałe osiem scen z legendy błogosławionego – spośród których większość dotyczy cudów dominikanina. Na frontowej ścianie górnej partii sarkofagu ukazano trzy sceny z życia pierwszego wrocławskiego przeora:
Krótsze ścianki wieka mieszczą medaliony ze scenami
Wreszcie na tylnej ścianie w górnej części sarkofagu ukazane zostały (kolejno od lewej strony)
Zapraszamy do posłuchania i pooglądania opowieści o sarkofagu bł. Czesława.
Sceny na nim przedstawione przeprowadzają nas przez ówczesny Wrocław i opowiadają nam sceny z życia trzynastowiecznego dominikanina, który stał się błogosławionym i patronem miasta Wrocławia.
Naszym przewodnikiem będzie Marek Miławicki, dominikanin i historyk.
Zapraszamy!
Centralnym punktem wnętrza kaplicy bł. Czesława jest mensa ołtarzowa z sarkofagiem założyciela wrocławskiego konwentu dominikanów. Na marmurowej płycie ołtarza znajduje się tabernakulum z dekoracją rzeźbiarską w postaci wolut, główek anielskich i niewielkich wizerunków klęczących aniołów.
Mensa ołtarzowa wspiera się na czterech kariatydach – personifikacjach cnót kardynalnych. Po lewej stronie mensy ołtarzowej ukazano cnotę sprawiedliwości (Iustitia) z mieczem i wagą oraz cnotę męstwa (Fortitudo) z kolumną, która jest nieco mniej wyeksponowana przez umiejscowienie z tyłu mensy ołtarzowej.
Po prawej stronie przedstawiono cnotę wstrzemięźliwości (Temperantia) z naczyniem i wędzidłem. Natomiast z tyłu ołtarza, po prawej stronie, znajduje się personifikacja roztropności (Prudentia), którą zobrazowano jako postać ze zwierciadłem i wężami splecionymi w dłoni.
Na ścianie frontowej mensy ołtarzowej, po lewej stronie, ukazano psa toczącego walkę z oplecionym przez węże człowiekiem o dwóch twarzach, który jest personifikacją herezji. Wskazuje na to inskrypcja na banderoli – SUPPLANTATOR HAERESUM, czyli ‘pogromca herezji’. Jest to jeden z tytułów przypisanych patronowi kaplicy, błogosławionemu Czesławowi, a zarazem podkreślenie misji Zakonu Kaznodziejskiego, którego symbolem stał się pies.
Po prawej stronie znajduje się przedstawienie zwycięstwa baranka nad lwem, któremu towarzyszy banderola z napisem – TERROR DAEMONUM (‘postrach demonów’).
Lewy bok mensy ołtarzowej zdobi przedstawienie siedmiogłowego monstrum, które jest interpretowane jako symbol siedmiu grzechów głównych. Potwór posiada dwie głowy ludzkie – głowa mężczyzny symbolizuje pychę (superbia), a głowa śmiejącej się kobiety odnosi się do nieczystości (luxuria). Pomiędzy nimi ukazano głowę strusia, którą należy odczytywać jako symbol chciwości (avaritia). Symbolem zazdrości (invidia) jest pysk smoka, a grzech łakomstwa (gula) ucieleśnia głowa małpy. Pozostałe dwa grzechy główne, czyli gniew (ira) i lenistwo (acedia), są symbolizowane przez głowy barana i osła.
Na banderoli znajduje się inskrypcja EXSTIRPATOR VITIORUM (‘niszczyciel występków’), którą należy odczytywać w kontekście postaci bł. Czesława.
Na prawym boku mensy ołtarzowej znajduje się ostatnie z czterech przedstawień alegorycznych – szkielet ze złamaną kosą i strzałą. Łuk i kołczan ze strzałami oraz kosa należą do typowych atrybutów towarzyszących personifikacji śmierci – znanych chociażby z alegorycznych przedstawień jej triumfu, które podkreślały nieuchronność końca ludzkiego życia.
Zniszczony oręż szkieletu niesie odmienne przesłanie, bowiem jest to symbol ostatecznego zwycięstwa nad śmiercią, które przyszło przez Chrystusa. Takie odczytanie jednoznacznie potwierdza inskrypcja na banderoli – VICTOR MORTIS, czyli ‘zwycięzca śmierci’.
Zwieńczeniem dekoracji ołtarza jest, umieszczona w konchowej niszy, figura bł. Czesława, który adoruje krzyż. Błogosławiony trzyma krucyfiks w prawej ręce, podczas gdy lewą dłonią podtrzymuje zamkniętą księgę i gorejącą kulę.
Po obu stronach niszy, nieco niżej, umieszczono popiersia świętych dominikanów – Tomasza z Akwinu z tarczą słoneczną na piersi (po lewej stronie) i Piotra z Werony ze zranioną głową (po prawej stronie).
Szczególnie istotne są alabastrowe figury – personifikacje Kościoła i trzech cnót boskich, których cokoły mają formę obłoków. Po lewej stronie mensy ołtarzowej przedstawiono personifikację Kościoła (Ecclesia), która ma na sobie sutannę, komżę, wąską stułę, humerał i bogato zdobioną kapę pontyfikalną. U stóp Ecclesii ukazano model kościoła i putto trzymające papieską tiarę.
Po przeciwległej stronie ołtarza znajduje się rzeźba kobiety w udrapowanej sukni, której towarzyszy trójka dzieci. Tę postać należy odczytać jako personifikację miłości (Caritas). Jedno z dzieci trzyma w dłoniach tarczę słońca, która w ikonografii bywa odczytywana jako symbol Chrystusa.
Figury, uosabiające pozostałe dwie cnoty boskie, ulokowano z tyłu sarkofagu – po obu stronach środkowej pary kolumn.
Po lewej stronie znajduje się personifikacja wiary (Fides), która ze czcią spogląda na trzymany w rękach krucyfiks w formie Drzewa Życia. Putto, siedzące u stóp Fides, trzyma w dłoniach konchę z płomieniem, który niewątpliwie należy odczytywać jako płomień wiary.
Po prawej stronie ukazano personifikację nadziei (Spes) – kobietę wspierającą się na kotwicy, atrybucie Spes. Obok przedstawiono putto z okiem otoczonym promienistą glorią – symbolem Bożej Opatrzności.
Nieco ponad czterema wizerunkami personifikacji Kościoła i cnót, pomiędzy parą środkowych kolumn, umiejscowiono postać klęczącego anioła, który łamie księżyc w formie maski lunarnej. Pod jego stopami leży złamany miecz i trzy ogniste kule, które odnoszą się do obrony Wrocławia podczas oblężenia tatarskiego. Wskazane atrybuty, w szczególności przełamywany półksiężyc, stanowią nie tylko odniesienie do historycznego triumfu nad Mongołami, ale również aluzję do zagrożenia ze strony Turków – wyzwania niezwykle aktualnego dla inicjatorów i fundatorów budowy kaplicy.
Pomiędzy kapitelami środkowych kolumn umiejscowiono ozdobny kartusz z płaskorzeźbioną sceną, która obrazuje jeden z epizodów legendy bł. Czesława.
Tradycja podaje, że jednej z zakonnic z dominikańskiego klasztoru św. Katarzyny we Wrocławiu, która wątpiła w świętość pierwszego wrocławskiego przeora, objawił się bł. Czesław w towarzystwie świętych Piotra i Pawła. Reliefowe przedstawienie ukazuje klęczącą dominikankę i trzy postacie świętych, które unoszą się w chmurach. Warto wspomnieć, że tę scenę ukazywało również niezachowane malowidło na sklepieniu przedsionka kaplicy.
Wymowę ideową dekoracji rzeźbiarskiej kaplicy kształtują również atrybuty, które towarzyszą ośmiu aniołom. Dwie pary aniołków znajdują się na narożnikach sarkofagu, podczas gdy pozostałe dwie pary ulokowano bezpośrednio pod płycinami ze scenami ze Starego Testamentu. Przedmioty trzymane przez nie w dłoniach odnoszą się w sposób symboliczny do postaci bł. Czesława – poprzez wskazanie na jego przymioty, a także podkreślenie przynależności do stanu kapłańskiego i zakonnego.
Putto umiejscowione w tylnym narożniku z lewej strony sarkofagu trzyma w dłoniach dwa przedmioty: ozdobne naczynie i kotwicę. W ikonografii chrześcijańskiej naczynie odnosi się do człowieka jako naczynia łaski, które skrywa drogocenną zawartość, ale zarazem powinno być otwarte na dary Ducha Świętego. Natomiast kotwica jest popularnym symbolem nadziei.
Drugi z aniołów, znajdujących się na lewym narożu sarkofagu, trzyma uszkodzony fragment wici roślinnej, którą należy zidentyfikować jako gałązkę bluszczu – symbolu nieprzemijającego życia, ale również stałości w miłości. W lewej ręce putto trzyma ozdobne zwierciadło, odnoszące się do prawości sumienia i życia kontemplacyjnego. Lustro może być też odczytywane jako symbol kaznodziei, który przekazuje wiernym Słowo Boże – podobnie jak lustro odbija światło słońca.
Druga para aniołków znajduje się na przeciwległym narożu sarkofagu. Nieco z przodu ukazano putto ze słonecznikiem w ręku. Symbolika tego kwiatu odnosi się przede wszystkim do duszy, która odwraca się od spraw ziemskich i kieruje się ku Bogu – podobnie jak słonecznik zawsze zwraca się ku słońcu. Aniołowi towarzyszy baranek, czyli symbol łagodności i cierpliwości, a także podążania za Chrystusem – Dobrym Pasterzem.
Niestety, nie zachowały się atrybuty drugiego z aniołów, ale z pewnością również podkreślały cnoty duchowe patrona kaplicy.
Pozostałe cztery putta zostały umieszczone na wolutowych postumentach, które znajdują się po obu stronach środkowej pary kolumn. Jeden z aniołów ukazanych pod płaskorzeźbą ze scenami historii śmierci króla Ochozjasza unosi biret – nakrycie głowy duchownego. W lewej dłoni putto trzyma pierścień, symbol wierności i oddania. Natomiast zamkniętą księgę należy uznać za atrybut odnoszący się do znajomości Świętej Teologii. Te przedmioty jednoznacznie wiążą się z przynależnością bł. Czesława do stanu duchownego.
Drugie putto składa lewą dłoń na sercu, a w prawej ręce dzierży krzyż i maskę solarną. W symbolice chrześcijańskiej krzyż jest przede wszystkim znakiem zwycięstwa nad grzechem i śmiercią, ale odnosi się również do pobożności chrześcijanina. Z kolei słońce jest ważnym symbolem chrystologicznym. Chrystus, Bóg który stał się człowiekiem, przez swoją naukę pozwala spojrzeć w nowy sposób na rzeczywistość – oświecając ją tak jak słońce oświeca świat. Znaczenie tych atrybutów i gest złożenia dłoni na piersi mają akcentować cnotę pobożności bł. Czesława.
Poniżej płyciny z reliefową sceną buntu Koracha także znajdują się dwa aniołki. Putto po lewej stronie unosi dyscyplinę – narzędzie pokutne złożone z drewnianego trzonka i rzemieni, które stosowano w praktykach ascetycznych. Jest to atrybut, który odnosi się do dobrowolnego umartwienia i gotowości przyjęcia cierpienia. Przybory pisarskie złożone na tacy w lewej ręce putta mogą symbolizować trud włożony w mozolną pracę, jak również studium prowadzące do poznania Boga. Symbolika atrybutów, trzymanych przez putto, jest związana z przynależnością bł. Czesława do zakonu.
Anioł po prawej stronie prezentuje wiązki roślin. W jego prawicy można dostrzec gałązkę palmową i hizop. W ikonografii chrześcijańskiej palma jest symbolem wytrwałości i zwycięstwa, ale także zapowiedzią chwały wiecznej, Natomiast znaczenie hizopu odnosi się do oczyszczenia – ze względu na jego zastosowanie do rytualnych pokropień w Starym Testamencie (Psalm 51). W lewej ręce anioł trzyma pęk kwiatów, wśród których można dostrzec lilię – symbol czystości, wytrwałości i piękna duchowego.
