Wieża

tekst: Adrian Porwich
fot. Marcin Dyjak OP

Dzieje wieży kościoła św. Wojciecha

Pierwotnie budownictwo zakonów mendykanckich, odwołując się do postulatu odnowy duchowej Kościoła i ideału ewangelicznego ubóstwa, stało w opozycji do gotyckiej architektury katedralnej i budownictwa zakonów mniszych, które charakteryzowała wystawność, różnorodność form i bogactwo dekoracji architektonicznej. Zakonne przepisy budowlane dominikanów, przyjęte w trakcie kapituły w Bolonii w 1228 roku i podczas kolejnych kapituł generalnych, wprowadzały liczne ograniczenia, które polegały między innymi na określeniu dopuszczalnej wysokości kościołów czy zakazie stosowania sklepień we wnętrzach innych niż prezbiterium i zakrystia. Większość z tych przepisów została zniesiona w trakcie kapituły generalnej w 1300 roku.

Jednym z istotnych ograniczeń, wynikających z wewnętrznych regulacji zakonnych, był zakaz wznoszenia wież kościelnych – z wyjątkiem niewielkiej wieżyczki na dzwon, czyli sygnaturki. Przypuszczalnie z tego względu kościół św. Wojciecha, wznoszony w 2. połowie XIII wieku i 1. połowie XIV wieku, pierwotnie nie posiadał wieży, która została wybudowana dopiero około 1359 roku. Usytuowanie wieży w narożu pomiędzy południowym ramieniem transeptu i chórem kościoła jest prawdopodobnie wzorowane na rozwiązaniu zastosowanym w kolegiacie Świętego Krzyża na wrocławskim Ostrowie Tumskim. Jednakże, odmiennie niż w przypadku kościoła klasztornego dominikanów, wieże kolegiaty zostały zlokalizowane w narożach między transeptem a nawami bocznymi kościoła, a zatem przylegają do nawy poprzecznej od strony zachodniej.

W 1488 roku wieża kościoła św. Wojciecha została nakryta wysokim późnogotyckim hełmem w formie ostrosłupa, który uległ zniszczeniu w 1581 roku. W latach 80. XVI wieku powstał nowy, renesansowy hełm wieży w formie znanej z nowożytnych rysunków i grafik oraz przedwojennych fotografii archiwalnych. Obecna forma ostrosłupowego hełmu jest rezultatem rekonstrukcji przeprowadzonej w 1981 roku według projektu Edmunda Małachowicza i nawiązuje do pierwotnych form gotyckich.

Wieża kościoła jest oparta na planie czworoboku, który przechodzi w ośmiobok w górnych kondygnacjach. Elewacje wieży zostały podzielone na kondygnacje poprzez zastosowanie profilowanych gzymsów. Zewnętrzną dekorację architektoniczną wieży stanowią również ostrołukowe blendy – czyli płytkie wnęki w murze – ceglany fryz oraz ażurowe balustrady wieńczące czworoboczną i ośmioboczną części wieży.