Nawigacja
Kontakt
Pl. Dominikański 2
50-159 Wrocław
tel – centrala: +48 (71) 726 1226
tekst: Adrian Porwich
fot. Marcin Dyjak OP
Jednym z największych skarbów, znajdujących się w dominikańskim kościele św. Wojciecha we Wrocławiu, jest malarski wizerunek Matki Bożej Różańcowej, który powszechnie określany jest jako cudowny obraz Matki Bożej Podkamieńskiej. Dzieło powstało prawdopodobnie na przełomie XVI i XVII wieku, kiedy znaczną popularność zyskały malarskie kopie ikony Matki Bożej Śnieżnej z kościoła Santa Maria Maggiore w Rzymie. Istnieje kilka przekazów dotyczących początków obecności cudownego wizerunku Matki Bożej Różańcowej w klasztorze dominikanów w Podkamieniu. Około połowy XVII wieku obraz cieszył się wielką czcią wśród ludności Wołynia i Podola, o czym świadczy uznanie go za cudowny wizerunek przez biskupa łuckiego, Andrzeja Gembickiego, w 1645 roku. W 1727 roku papież Benedykt XIII, wskutek usilnych starań króla Augusta II Mocnego, prymasa Teodora Potockiego i właściciela Podkamienia, Antoniego Cetnera, wydał zgodę na koronację wizerunku Matki Bożej Różańcowej z Podkamienia. Uroczystej koronacji obrazu dokonał biskup łucki, Stefan Bogusław Rupniewski, w dniu 15 sierpnia 1727 roku. W dniu 15 sierpnia 1927 roku dokonano ponownej koronacji cudownego wizerunku Matki Bożej, a uroczystościom przewodniczył arcybiskup metropolita lwowski, Bogusław Twardowski. W sierpniu 1944 roku obraz Matki Bożej Podkamieńskiej został przewieziony do Lwowa, a w 1946 roku, w związku ze wytyczeniem nowych granic po zakończeniu II wojny światowej, obraz przeniesiono do klasztoru dominikanów w Krakowie. W 1959 roku cudowny wizerunek Matki Bożej trafił do kościoła św. Wojciecha we Wrocławiu, a w 1983 roku został umieszczony w ołtarzu bocznym w północnym ramieniu transeptu świątyni.
W centrum kompozycji obrazu znajduje się Matka Boża z Dzieciątkiem – ukazana w ujęciu frontalnym i delikatnie skierowana w lewo. Matka Boża podtrzymuje oburącz, siedzące na jej lewym przedramieniu, Dzieciątko, które unosi głowę lekko ku górze i spogląda w kierunku Marii. Jezus unosi prawą rękę w geście błogosławieństwa, a lewym przedramieniem podtrzymuje zamkniętą księgę. Matka Boża została ukazana w czerwonej sukni i błękitnym płaszczu ze złotą lamówką, który zdobią złote gwiazdy nad czołem i na prawym ramieniu, a Dzieciątko Jezus jest ubrane w różową tunikę i złoty płaszcz. Głowę Matki Bożej okala dwanaście złotych gwiazd, a tło stanowi wieniec obłoków, które wydają się być rozpraszane przez złote nimby Jezusa i Marii. W prawym rogu obrazu ukazano dwie klęczące postaci, prawdopodobnie matkę i córkę, a także herb Prus – półtora krzyża srebrnego w czerwonym polu. Wizerunki kobiet, adorujących Matkę Bożą z Dzieciątkiem, może wskazywać na wotywny charakter obrazu.
Obraz Matki Bożej z Podkamienia należy do niezwykle szerokiego kręgu wizerunków naśladujących ikonę Matki Bożej Śnieżnej z bazyliki Santa Maria Maggiore w Rzymie. Malarskie przedstawienie Matki Bożej z Dzieciątkiem, noszącej tytuł Salus Populi Romani („Ocalenie Ludu Rzymskiego”), było otoczone żywym kultem w Rzymie, ale dopiero w 2. połowie XVI wieku zostało rozpowszechnione poprzez liczne kopie obrazu. Przyczyniło się do tego zwycięstwo floty chrześcijańskiej nad Turkami w bitwie morskiej pod Lepanto w dniu 7 października 1571 roku, które przypisano orędownictwu Matki Bożej. Na pamiątkę tego triumfu papież Pius V ustanowił święto Matki Bożej Zwycięskiej, którego nazwę zmieniono później na święto Matki Bożej Różańcowej. Wizerunek Salus Populi Romani był silnie związany z nabożeństwem różańcowym, dlatego wiele kopii rzymskiej ikony, wśród nich obraz Matki Bożej Podkamieńskiej, było określanych jako przedstawienia Matki Bożej Różańcowej. Niewątpliwie wzrost popularności obrazu był związany z dynamicznym upowszechnieniem się nabożeństwa różańcowego i działalności bractw różańcowych w 2. połowie XVI wieku.
W 1983 roku obraz Matki Bożej Podkamieńskiej został umieszczony w rokokowym retabulum ołtarzowym, powstałym około 1760 roku, które pochodzi z kościoła św. Bartłomieja w Topoli (niem. Reichenau) koło Kamieńca Ząbkowickiego. Ołtarz przyjął formę bogato profilowanej, zwielokrotnionej ramy, która została ujęta w rzeźbioną ornamentalną dekorację z motywem rocaille – opartym na wykorzystaniu form naśladujących muszle, morskie fale czy koguci grzebień. Ornamentalna dekoracja z motywem rocaille podtrzymuje płonące wazony, znajdujące się w dolnej części, po obu stronach ramy, a także dwa aniołki w górnej części ołtarza. Po obu stronach retabulum ukazano dwie postaci aniołów w locie. Przedstawieni aniołowie charakteryzują się niemal identycznym układem rąk, w którym ręka, znajdująca się bliżej ramy, jest uniesiona. Anioł, ukazany po lewej stronie, trzyma srebrną gałązkę palmową w prawej ręce. Warto podkreślić, że mensa ołtarzowa jest współczesna i powstała w 1983 roku.
Rokokowa nastawa ołtarzowa z kościoła św. Bartłomieja w Topoli nie jest ołtarzem architektonicznym, ale posiada charakter atektoniczny, który objawia się w skomplikowanej kompozycji, stroniącej od wyraźnych i przejrzystych podziałów architektonicznych czy logiki konstrukcji ołtarza. To niezwykłe dzieło rzeźbiarskie można zaliczyć do grupy ołtarzy atektonicznych ramowych, których wspólną cechę stanowiła redukcja struktury retabulum ołtarzowego do ramy z obrazem, a także względna niezależność mensy ołtarzowej od nastawy. W literaturze odnotowano liczne występowanie tego typu ołtarzy w okolicach Barda Śląskiego. Niewykluczone, że inspirację dla twórców atektonicznych nastaw ołtarzowych stanowiło ramowe retabulum ołtarza głównego kościoła cystersów w Bardzie. Ołtarz bardzki pełnił funkcję oprawy cudownej figury Matki Bożej z Barda, której kult propagowali cystersi z Kamieńca Ząbkowickiego.
Pl. Dominikański 2
50-159 Wrocław
tel – centrala: +48 (71) 726 1226