Chrystus frasobliwy

tekst: Adrian Porwich
fot.  Marcin Dyjak OP

Figura Chrystusa Frasobliwego z dawnej kaplicy Męki Pańskiej

W południowym ramieniu transeptu, przy jego ścianie południowej, została ustawiona rzeźba Chrystusa Frasobliwego na tle ażurowego metalowego krzyża. Pierwotnie figura była umieszczona w neogotyckim ołtarzu w zamknięciu kaplicy Męki Pańskiej – ulokowanej we wnętrzu północnego aneksu przychórowego, które obecnie pełni funkcję zakrystii kościoła. Günther Grundmann uważał, że rzeźba powstała około 1500 roku, ale w literaturze pojawiały się również inne propozycje datowania, które przesuwały powstanie dzieła nawet na 1. połowę XVIII wieku. Figura Chrystusa mierzy niemal 1,5 metra wysokości, jest wykonana z drewna, polichromowana oraz wydrążona od tyłu – zapewne ze względu na pierwotne usytuowanie w retabulum ołtarzowym.

Wizerunki Chrystusa Frasobliwego i późnośredniowieczne przedstawienia dewocyjne

Wizerunek Chrystusa Frasobliwego z kościoła św. Wojciecha ukazuje Zbawiciela okrytego szkarłatnym płaszczem i ukoronowanego cierniem, odpoczywającego na kamieniu i wspierającego głowę na dłoni. Jest to realizacja typu ikonograficznego, który rozpowszechnił się w XV wieku i na początku XVI wieku. Przedstawienia Chrystusa Frasobliwego, powstające licznie w późnym średniowieczu, należą do tzw. przedstawień dewocyjnych: obrazów i rzeźb przeznaczonych do kultu prywatnego i nieliturgicznego. Dzieła malarskie i rzeźbiarskie o charakterze dewocyjnym były wyizolowane z kontekstu narracyjnego i zwykle miały prezentować określone koncepty teologiczne – nierzadko zaczerpnięte z tekstów mistyków. Tego typu wizerunki cechowały się treściami silnie emocjonalnymi, aby pobudzić wierzących do refleksji i gorliwości w modlitwie.

Przedstawienia Chrystusa Frasobliwego nie ukazywały konkretnego momentu Pasji, który byłby obecny w narracji ewangelicznej lub apokryficznej, ale starały się skierować myśli wiernych na duchowy aspekt cierpienia Jezusa. Sposób ukazania Zbawiciela opiera się na schemacie siedzącej figury, wspierającej głowę na dłoni. Jest to typowy sposób ukazania głębokiej zadumy, a nierzadko również smutku obrazowanej postaci. Podstawową funkcję wizerunków Chrystusa Frasobliwego było zatem zwrócenie uwagi wiernych na bolesne rozmyślania Jezusa o męce i śmierci krzyżowej, a także głębokie zasmucenie Odkupiciela grzechami ludzkości, co miałoby skłonić wierzących do refleksji nad ich własnym postępowaniem. Warto zauważyć, że charakterystyczny gest wsparcia głowy na dłoni odróżnia przedstawienia Chrystusa Frasobliwego od wizerunków Chrystusa Boleściwego – innego rodzaju przedstawienia dewocyjnego, znanego również pod nazwą Mąż Boleści (Vir Dolorum), niosącego odmienne przesłanie i bogatsze treści teologiczne. Dewocyjne wizerunki Chrystusa Frasobliwego, niezwykle popularne w późnym średniowieczu, zaniknęły stopniowo około połowy XVI wieku, choć niekiedy pojawiały się jeszcze późniejsze realizacje.