Transept

tekst: Adrian Porwich
fot. Marcin Dyjak OP

Transept w średniowiecznej architekturze sakralnej

Nawa poprzeczna, usytuowana pomiędzy prezbiterium a korpusem nawowym, jest określana mianem transeptu. Transept przecina nawę główną pod kątem prostym i tworzy po obu jej stronach dwa ramiona, które odpowiadają ramionom krzyża w kościołach opartych na planie krzyża łacińskiego. Przecięcie nawy poprzecznej i nawy głównej, noszące nazwę skrzyżowania, jest przeważnie usytuowane przy tęczy, czyli łuku arkadowym na styku prezbiterium i nawy głównej.

Budowa i przebudowa transeptu w okresie XIV – XV wieku

Transept kościoła św. Wojciecha został wzniesiony równolegle z nawą kościoła, czyli w latach 50. i 60. XIII wieku. Wprowadzenie nawy poprzecznej stanowiło istotną zmianę w stosunku do domniemanego kształtu wcześniejszego kościoła klasztornego, nieposiadającego transeptu, a powstałego w okresie pomiędzy przybyciem dominikanów do Wrocławia w 1226 roku a najazdem mongolskim w 1241 roku. Początkowo nawa poprzeczna była niższa o około 7 metrów, a jej pierwotną wysokość wyznacza fryz arkadkowy z motywem lilii heraldycznej, zachowany na elewacji transeptu.

Istotna różnica wysokości pomiędzy nowym prezbiterium kościoła, którego budowa zakończyła się przed 1330 rokiem, a starszym korpusem nawowym została zniwelowana w wyniku podwyższenia transeptu i nawy. Mogło to nastąpić w 2. połowie XIV wieku albo dopiero w 2. połowie XV wieku, a więc równolegle z przedłużeniem nawy w kierunku zachodnim. Wówczas w transepcie powstały sklepienia gwiaździste, które zastąpiły wcześniejsze sklepienia czterodzielne lub sześciodzielne.