Chrzcielnica

tekst: Adrian Porwich
fot. Marcin Dyjak OP

Pierwotna forma i aktualny stan zachowania chrzcielnicy

W 1968 roku w prezbiterium kościoła św. Wojciecha została ustawiona chrzcielnica, która pochodzi z pobernardyńskiego kościoła św. Bernardyna ze Sieny – obecnie siedziby Muzeum Architektury we Wrocławiu. Chrzcielnica została wykonana z piaskowca i łączyła elementy typowe dla późnego gotyku z formami renesansowymi. Ośmiokątna czasza została w znacznej części zrekonstruowana i ustawiona na późniejszym postumencie, który pełni funkcję stopy chrzcielnicy.

Czaszę zdobiło osiem płaskorzeźbionych, prostokątnych pól z dekoracją ornamentalną i heraldyczną, przy czym do współczesności dotrwały jedynie cztery spośród nich. W największym stopniu zachowały się kwatera ze stylizowanym przedstawieniem gałązki winorośli oraz pole z rozetą w formie róży o pięciu płatkach. Częściowo uzupełniona została kwatera z dwugłowym cesarskim orłem – godłem Świętego Cesarstwa Rzymskiego. W gorszym stanie przetrwało pole z przedstawieniem Jana Ewangelisty, które wymagało zrekonstruowania fragmentu z głową świętego. Poszczególne kwatery były rozdzielone stylizowanymi kolumienkami. Warto zauważyć, że do współczesności szczątkowo zachowała się polichromia kwater czaszy.

Niezachowane kwatery czaszy chrzcielnicy są znane z fotografii archiwalnych i przedwojennych katalogów zabytków. Na dwóch polach znajdowały się dwie tarcze herbowe: pierwsza z jednogłowym orłem, zapewne herbem Śląska, a druga z herbem Królestwa Czech, czyli ukoronowanym kroczącym lwem z podwójnym ogonem. Kolejne pole czaszy zdobiła draperia ze stylizowaną literą „W”, przy czym Günther Grundmann wskazywał, że tę kwaterę dodano wtórnie w 1901 roku. Ostatnie wydzielone pole miał wypełniać ornamentalny motyw roślinny. Dzięki zdjęciom archiwalnym jest możliwe również odczytanie inskrypcji na zwoju Jana Ewangelisty (obecnie całkowicie zatartej): „ANNO 1591 IHAR DIESES WERGH VERRICHT WARTH”. Niezachowaną stopę chrzcielnicy zdobiło osiem główek kobiecych z diademami i girlandami – motyw, który pojawił się jeszcze w XVI wieku, ale największą popularność zdobył na przełomie XVII i XVIII wieku.

Okoliczności wykonania chrzcielnicy z kościoła św. Bernardyna

Zdaniem Günthera Grundmanna chrzcielnica powstała w 1591 roku, na co miałaby wskazywać treść inskrypcji. Warto zauważyć, że kościół św. Bernardyna, po konflikcie bernardynów z luterańską radę miejską i opuszczeniu Wrocławia przez zakonników w 1522 roku, przeszedł na własność miasta, które przekazało go gminie luterańskiej. W 1526 roku świątynia stała się luterańskim kościołem parafialnym Nowego Miasta, którym pozostawała do 1945 roku, a zabudowania klasztoru zostały przeznaczone na szpital. Patronat luterańskich władz miasta nad kościołem może tłumaczyć zastosowanie motywów heraldycznych w dekoracji czaszy chrzcielnicy, bowiem składają się one na herb Wrocławia – w formie opisanej w przywileju herbowym cesarza Karola V z 1530 roku. W 1713 roku ufundowano pokrywę do chrzcielnicy.